Stefańska (od r. 1868 von Kleydorff) Kamila Józefa (1838–1902), tancerka baletu.

Ur. 21 I w Łomży, była córką Antoniego (zm. 28 VI 1837), podpułkownika w służbie rosyjskiej, i Teofili z Szymańskich (ok. 1817–1868).

Po ukończeniu warszawskiej szkoły baletowej S. pod kierunkiem Konstancji Turczynowiczowej, Antoniego Tarnowskiego i Mikołaja Grekowskiego debiutowała 20 XII 1853 epizodyczną partią solową w balecie „Katarzyna, córka bandyty” (muz. C. Pugni, oprac. Józef Stefani, choreografia Roman Turczynowicz) w Teatrze Wielkim w Warszawie. W r. 1854 została tam koryfejką. Początkowo wykonywała niewielkie partie w szeregu przedstawień baletowych i operowych, m.in. 30 IX t.r. tańczyła pas de neuf w premierze „Paquity, czyli Cyganów” (muz. E. Deldevez, oprac. Stefani, choreografia Turczynowicz), a 27 IV 1856 partię solową w trzecim akcie polskiej premiery „Traviaty” (granej pod tytułem „Violetta”) G. Verdiego (choreografia Turczynowicz). Dn. 6 VII t.r. wystąpiła w pierwszej dużej roli Mirty w „Gizelli, czyli Willidach” (muz. A. Adam, oprac. Stefani, choreografia Turczynowicz) i wkrótce potem została solistką. W sezonie 1856/7 szkoliła się u włoskiego baletmistrza C. Blasisa i występowała w wystawionych przez niego w Teatrze Wielkim baletach, m.in. 16 XII 1856 wykonywała tańce solowe w prapremierze jego wersji choreograficznej baletu „Faust” (muz. L. M. Viviani, G. Bajetti, L. Casamorăta, F. A. Blasis, P. Mandanici).

Zapewne dzięki poparciu Blasisa otrzymała S. stypendium dyrekcji Warszawskich Teatrów Rządowych na doskonalenie zawodowe w Conservatoire de danse (szkole opery) w Paryżu; jesienią 1857 studiowała tam pod kierunkiem L. F. Gosselina w tzw. classe de perfectionnement. W okresie 21 XII t.r. – 15 I 1858 czterokrotnie tańczyła (jako Stefaniska) na scenie Théâtre impérial de l’Opéra pas de deux w drugim akcie opery „La Favorite” G. Donizettiego; mimo że jej debiut oceniono nisko („La France Musicale” z grudnia 1857) otrzymała podobno propozycję stałego zatrudnienia w operze paryskiej, ale z niej nie skorzystała. Jako Camille Stefaniska była od września 1858 do lipca 1859 pierwszą tancerką kierowanego przez S. Taglioniego zespołu baletowego Real Teatro di San Carlo w Neapolu. Dn. 4 X 1858 kreowała tam główną rolę Haydée, w premierze baletu „Edmondo Dantès” (muz. P. Giorza, choreografia G. Rota), a 12 I 1859 była primabaleriną w prapremierze baletu „Pelagio” (muz. G. Giaquinto, choreografia D. Costa), wystąpiła też w jednej z partii solowych baletu „Il venturiere” (muz. Giaquinto, choreografia Taglioni). W marcu i kwietniu t.r. przebywała w Londynie, gdzie pod nazwiskiem Camille Stephanska tańczyła gościnnie z zespołem Royal Italian Opera na scenie teatru Drury Lane jako jedna z solistek w balecie-divertissement „Ariadne” (muz. Adam, choreografia M. Petit). Po powrocie do Neapolu wzięła udział 26 VII w prawykonaniu kantaty baletowej „L’Olimpo e il Walhalla o la danza augurale” (muz. S. Mercadante, choreografia Taglioni), z okazji wstąpienia Franciszka II Burbona na tron Królestwa Obojga Sycylii. W sezonie 1859/60 była pierwszą tancerką Teatro de Săo Carlos w Lizbonie; pracowała tam pod kierunkiem baletmistrza H. Monplaisira. W październiku 1860, po występach S-iej na scenie Theatre Royal w Manchesterze w ekstrawagancji „O’Donoghue” (muz. R. M. Levey?, choreografia Veroni), pisano o niej jako o «zręcznej, pełnej gracji ulubienicy publiczności» („The Manchester Examiner and Times” 1860 nr 1772). W r. 1861 przebywała w Mediolanie, gdzie studiowała mimikę i być może występowała w przedstawieniach baletowych.

Przed 24 X 1861 wróciła S. do Warszawy; objęła stanowisko pierwszej tancerki Teatru Wielkiego i 13 III 1862 wystąpiła w partii tytułowej w balecie „Gizella, czyli Willidy”. Potem tańczyła kolejno główne partie w ówczesnym warszawskim repertuarze baletowym, m.in.: Małgorzatę w „Fauście” Blasisa (od 14 IX 1862), Ninettę w „Hrabinie i wieśniaczce, czyli Przemianie żon” (od 13 XII 1862, muz. Adam, oprac. Stefani, choreografia Turczynowicz), Medorę w „Korsarzu” (od 31 I 1864, muz. Adam, oprac. Stefani, choreografia Turczynowicz) oraz role tytułowe w „Katarzynie, córce bandyty” (od 23 X 1864) i „Esmeraldzie” (od 16 V 1865, muz. Pugni, oprac. Stefani, choreografia Turczynowicz). Szczególnie chwalono jej rolę we wznowieniu „Asmodei, diabła rozkochanego” (1 V 1864, muz. G. A. Scaramelli i Stefani, choreografia Turczynowicz); pisano, że «przewyższa wszystkie znane tu dotąd tancerki poetycznością i [...] oryginalnością wychodzącą zupełnie z granic [...] rutyny» („Dzien. Powsz.” 1864 nr 136). Jej partnerem scenicznym był początkowo Antoni Tarnowski, ale już od występu w „Hrabinie i wieśniaczce” (13 XII 1862) zastąpił go Ludwik Rządca.

Pod koniec r. 1865 (lub nieco wcześniej) stała się S. obiektem adoracji owdowiałego w sierpniu t.r. heskiego ks. Emila zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg, gen.-adiutanta cara Aleksandra II. Odtąd jej kariera nabrała wyraźnego przyspieszenia. Wkrótce otrzymała zaproszenie na występy w renomowanych teatrach europejskich. Wiosną 1866 tańczyła gościnnie w Wiedniu na scenie Kärntnertheater: 4 IV t.r. jako Asmodea w balecie „Der verliebte Teufel” (muz. F. Benoist, choreografia G. Golinelli), a 15 IV jako Haydée w balecie „Monte Christo” (muz. Giorza, choreografia Rota), w którym występowała wcześniej w Neapolu pod tytułem „Edmondo Dantès”. Następnie występowała w Berlinie na scenie Hoftheater: 9 V jako Mazourka (Ninetta) w „Die Weiberkur, oder Le Diable à quatre” (muz. Adam, choreografia P. Taglioni), a 20 V w roli tytułowej w „Esmeraldzie” (muz. Pugni, choreografia J. Perrot). Prasa warszawska przytaczała przychylne relacje gazet austriackich oraz niemieckich. Po powrocie do Warszawy S. z powodzeniem tańczyła 27 VIII 1866 rolę Haydée, tym razem w polskiej premierze baletu „Monte Christo” (muz. Giorza i Stanisław Moniuszko, choreografia Turczynowicz), a następnie m.in.: od 30 VIII t.r. pas de deux w balecie „Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje” (muz. H. Schmidt, Stefani i J. Damse, choreografia P. Taglioni), od 15 VIII 1867 rolę tytułową w „Hrabinie d’Egmont” (muz. Giorza, M. Strebinger, J. Lanner, J. Strauss, choreografia K. Telle) oraz 4 III 1868 główne solo w «scenie uwodzenia» w operze „Robert diabeł” G. Meyerbeera. Występowała również w rozmaitych divertissements baletowych, także na scenie carskiego teatru dworskiego w warszawskiej Pomarańczarni.

W kwietniu i maju 1868 w Teatrze Maryjskim w Petersburgu wykonywała S. partie tytułowe w baletach: 17 IV w „Giselle” (muz. Adam, choreografia Perrot), a następnie w „Esmeraldzie” (muz. Pugni, choreografia Perrot) oraz tańczyła z Feliksem Krzesińskim Mazura w „Fauście” (muz. Pugni, G. Panizza, choreografia M. Petipa). Po powrocie do Warszawy zatańczyła 7 VI t.r. Angelę we wznowieniu baletu „Marco Spada, czyli Córka rozbójnika” (muz. D. Auber, oprac. Gabriel Rożniecki, choreografia Turczynowicz, oprac. Hipolit Meunier). Od 11 VII wykonywała partię Donny Marii w balecie „Rozbójnik morski” (muz. Adam, choreografia F. Taglioni); 20 IX, na premierze baletu „Fiametta” (muz. Giorza, hr. Szecheny, G. Droesler, choreografia F. Magri i Meunier) tańczyła rolę tytułową. Dn. 22 X wystąpiła w Teatrze Wielkim po raz ostatni, tańcząc Angelę w „Marcu Spadzie”; żegnano ją «ciągłymi, życzliwymi oklaskami» („Kur. Codz.” 1868 nr 234). W listopadzie 1868 wyjechała za granicę. W wyniku starań narzeczonego, ks. Emila, otrzymała 21 XII t.r. od wielkiego księcia Hesji Ludwika III tytuł baronowej i nazwisko von Kleydorff; 28 XII poślubiła ks. Emila we Frankfurcie nad Menem, następnie ponowiła ceremonię zaślubin w kościele ewangelickim w Gross-Bieberau pod Darmstadtem. Jako morganatyczna żona zamieszkała z mężem w Nieder-Walluf (Hesja-Nassau). Odwiedzała Warszawę, m.in. w l. 1873 i 1877. Po śmierci ks. Emila poświęciła się wychowaniu synów, utrzymując się z pozostawionego przez niego majątku. Zmarła 8 XI 1902 w Wiesbaden.

S. była jedną z najlepszych polskich tancerek baletowych XIX wieku. Uznawano, że «zajmuje jedno z pierwszych miejsc w hierarchii talentów choreograficznych» („Kur. Codz.” 1866 nr 89), pisano, że w Neapolu była «zepsutym dzieckiem publiczności najnieubłagańszej, najgrymaśniejszej w świecie», a z Lizbony «uciekała przed ciągłymi owacjami» („Gaz. Muzycz. i Teatr.” 1866 nr 23).

W małżeństwie z Emilem zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg (21 IV 1824 – 16 IX 1878) miała S. trzech synów, noszących nazwisko von Kleydorff: Ludwiga (1869–1918), Wilhelma (1871–1914) i Emila (1874–1949), który pod pseud. Franz Egénieff był w l. 1904–31 cenionym barytonem operowym, a w l. 1919–26 wystąpił też jako aktor w kilku niemieckich filmach fabularnych.

Słown. Teatru Pol., I (fot., bibliogr.); – Internet: www. teatrwielki.pl, www. angelfire.com,  Chynowski P., Balet „Hrabia Monte Christo”, w: program baletu „Hrabia Monte Christo”, Teatr Wielki w Poznaniu 7 maja 2005 (fot.); De Filippis F., Cronache di S. Carlo, Napoli 1963; Guest I., The Ballet of the Second Empire, 1847–1858, London 1955; Pudełek J., Warszawski balet romantyczny, 1802–1866, Kr. 1968 (fot.); taż, Warszawski balet w latach 1867–1915, Kr. 1981; Stransky, Panna Kamila Stefańska, pierwsza tancerka teatru cesarskiego i królewskiego w Warszawie, „Gaz. Muzycz. i Teatr.” 1866 nr 23; Szczublewski J., Teatr Wielki w Warszawie, 1833–1993, W. 1993; – Edmondo Dantés, azione mimica di Giuseppe Rota da rappresentarsi nel Real Teatro S. Carlo la sera dei 4 ottobre 1858, Napoli 1858 [libretto i obsada baletu]; Souvenirs et correspondance du Prince Émil de Sayn-Wittgenstein-Berleburg Aide de camp général de S. M. L’Empereur Alexandre II de Russie, 1863–1878, Paris 1888 II 373–4, 386, 405, 414–417, 433 i n.; – „Dzien. Powsz.” 1864 nr 6, 11, 76, 87; „Dzien. Warsz.” 1866 nr 90, 190, 194; „Gaz. Warsz.” 1861 nr 254; „Kur. Codz.” 1866 nr 77, 121, 194, 1868 nr 88, 110, 206; „Kur. Warsz.” 1861 nr 251, 1864 nr 121, 194, 244, 1866 nr 112, 121, 194, 1867 nr 81, 1868 nr 88, 206; „Musicale de Paris” 1866 nr 20 s. 157; „Ruch Muzycz.” 1857 nr 39; – Bibliotèque Nationale Française w Paryżu: Dział operowy, księgi rachunkowe i mater. prasowe; IS PAN: Arch. Mieczysława Rulikowskiego, sygn. 1067/73 (Chomiński M., Skorowidz artystów baletu od roku 1775 do ok. r. 1879, rkp.), sygn. 1067/74 (Jasiński J. T. S., Życiorysy aktorów polskich XVIII i XIX w., rkp. i mszp.); Paraf. ewang. w Gross-Bieberau (RFN): Rejestr ślubów (Heiratsregister), t. 1839–77 s. 688–9, r. 1868, nr 44 (akt ślubu); Paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Michała Archanioła w Łomży: Księga ur. 1838, nr 29 s. 7–8; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-iej autorstwa Janiny Pudełek; – Informacje Alicji Zawadzkiej z Paryża.

Paweł Chynowski